Προσχεδιασμένα παιδιά; Προσχεδιασμένοι άνθρωποι;

ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ ME ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ DNA: Σοβαροί βιολογικοί λόγοι επιβάλουν να πούμε όχι στους γενετικά προσχεδιασμένους/τροποποιημένους ανθρώπους

Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης
Ομότιμος Καθηγητής Γενετικής και Γενετικής του Ανθρώπου, Τμήμα Βιολογίας,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, email:triant@bio.auth.gr

Περίληψη. Μια σειρά πειραμάτων που χρησιμοποιούν τη μεθοδολογία επεξεργασίας γονιδίου CRISPR-Cas9 για την τροποποίηση του DNA ανθρώπινων εμβρύων αποκάλυψε πώς η διαδικασία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα δημιουργία ανεπιθύμητων αλλαγών στο DNA με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι ανησυχίες σχετικά με την ασφάλειά της.

Η ποικιλότητα στις αλληλουχίες DΝΑ, που συνιστούν το σχέδιο της ζωής κάθε ατόμου, είναι ουσιαστικής σημασίας για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, αν και χιλιάδες αλλαγές (μεταλλάξεις) του DNA προκαλούν ασθένειες. Υπολογίζεται ότι περίπου 8 εκατομμύρια βρέφη (~6% των παγκόσμιων γεννήσεων) γεννιούνται κάθε χρόνο με σοβαρές γενετικές διαταραχές.

 Οι γενετικές παραλλαγές που οδηγούν σε αυτές τις διαταραχές στο 50% των περιπτώσεων μπορούν να εντοπιστούν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης χρησιμοποιώντας αμνιοπαρακέντηση ή μη επεμβατικές μεθοδολογίες. Σε περίπτωση εντοπισμού ιάσιμων παθήσεων του εμβρύου κατά τον προγεννητικό έλεγχο, γίνεται προσπάθεια υποβοήθησης ή θεραπείας του εμβρύου.

Μετά τη διάγνωση της συγγενούς διαταραχής, αν κανένα από τα προηγούμενα δεν είναι ενδεδειγμένο ή δυνατό τότε λαμβάνονται προληπτικά μέτρα ώστε να διευκολυνθεί ο τοκετός ή ακολουθεί γενετική συμβουλευτική για πιθανή “θεραπευτική” διακοπή της κύησης. Πέρα από αυτές τις κλασικές επεμβάσεις, σήμερα είναι δυνατές γενετικές θεραπευτικές παρεμβάσεις στo DNA γεννητικών κυττάρων και σε έμβρυα προκειμένου μελλοντικά να γεννηθούν παιδιά χωρίς κληρονομικό νόσημα.

 Μάλιστα, αρκετές επιστημονικές ομάδες ανακοίνωσαν ότι είναι δυνατή η γενετική τροποποίηση μεταλλαγμένου γονιδίου εμβρύου χρησιμοποιώντας τρεις διαφορετικές μεθοδολογίες, αλλά κυρίως τη μεθοδολογία επεξεργασίας γονιδίου CRISPR-Cas9.

 Η μεθοδολογία αυτή αποτελεί μοριακό νυστέρι, που επιτρέπει την επιδιόρθωση ή την αλλαγή της σύστασης γονιδίου σε έμβρυα και γεννητικά κύτταρα. Η δυνατότητα αυτή, σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες, θα μπορούσε να οδηγήσει στον “θαυμαστό καινούριο κόσμο” δημιουργίας παιδιών χωρίς κληρονομικές ασθένειες, αλλά και προσχεδιασμένων παιδιών με βελτιωμένα φυσικά ή διανοητικά χαρακτηριστικά.
Ο κόσμος συγκλονίστηκε, τον Νοέμβριο του 2018, όταν ο Κινέζος Βιοφυσικός Χε Ζενκούι ισχυρίστηκε ότι είχαν γεννηθεί δύο δίδυμα κορίτσια με τη χρήση της μεθοδολογίας CRISPR/ Cas9.

 Τα παιδιά αυτά υποστήριζε ότι ήταν ανθεκτικά στη μόλυνση από τον ιό HIV που προκαλεί AIDS, προκαλώντας διεθνή κατακραυγή. Αλλά υπάρχει ένα θεμελιώδες όριο στην αποτελεσματικότητα και την ακρίβεια της επεξεργασίας του DNA γονιδίου, λόγω της εξάρτησης των μεθοδολογιών από σύνθετες και ανταγωνιστικές κυτταρικές και βιοχημικές διεργασίες.

 Έτσι, αργότερα αποδείχθηκε ότι οι πειραματισμοί του Κινέζου επιστήμονα προκάλεσαν ανεπιθύμητες μεταλλάξεις στο DNA των διδύμων και ότι τα δίδυμα είχαν σημαντικά μικρότερο προσδόκιμο ζωής

. Ύστερα από αυτά, το Πανεπιστήμιο ακύρωσε τη σύμβαση εργασίας του Χε Ζενκούι και διέκοψε όλες τις διδακτικές και ερευνητικές του δραστηριότητες του στο Πανεπιστήμιο. Μάλιστα, τελικά ο Χε Ζενκούι καταδικάστηκε σε φυλάκιση για άσκηση «παράνομης ιατρικής πρακτικής".
Η μεθοδολογία επεξεργασία γονιδίου CRISPR-Cas9 έδωσε ήδη θετικά αποτελέσματα στη θεραπεία της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας, της μεσογειακής αναιμίας και άλλων μονογονιακών ασθενειών, όταν οι θεραπευτικές επεμβάσεις γίνονταν σε σωματικά κύτταρα του ασθενούς.

 Αντίθετα, υπήρχε συνεχής αξιολόγηση σχετικά με επεμβάσεις στα γεννητικά κύτταρα προκειμένου να γνωρίζουμε τον βαθμό ασφάλειά της. Προς τούτο αξίζει να ειπωθεί ότι τρεις πρόσφατες (αλλά και παλαιότερες) μελέτες* δείχνουν ότι η μεθοδολογία προκαλεί μεγάλες μεταλλάξεις στο DNA του εμβρύου που αυξάνουν τις ανησυχίες ασφάλειας για την κληρονομική επεξεργασία του γονιδιώματος.

 Σε μία από αυτές, σε 22% από τα 18 έμβρυα που χρησιμοποιήθηκαν διαπιστώθηκαν ανεπιθύμητες αλλαγές στο γειτονικό DNA του γονιδίου στόχου, που ήταν το POU5F1, το οποίο είναι σημαντικό για εμβρυϊκή ανάπτυξη. Αυτές περιλάμβαναν αναδιατάξεις στο DNA, καθώς και δημιουργία ελλειμμάτων πολλών χιλιάδων βάσεων (γραμμάτων) του DNA.
Με την τεχνική αυτή δηλ. το σημαντικότερο μειονέκτημα είναι η δράση ενζύμων σε έκτοπες θέσεις, οι οποίες περιέχουν ομόλογες αλληλουχίες με την θέση-στόχο. Οπότε υπάρχει θέμα ασφάλειας της μεθοδολογίας, μια και οι επεμβάσεις στο DNA είναι ανεπίστρεπτες και αφορούν και τις μελλοντικές γενιές.
Ως αποτέλεσμα των έντονων προβληματισμών, 45 χρόνια μετά το συνέδριο επιστημόνων στο Asilomar της Καλιφόρνιας –όπου ετέθησαν οι προδιαγραφές χρήσης της τεχνολογίας του ανασυνδυασμένου DNA– η επιστημονική κοινότητα καλείται ξανά να προσδιορίσει τα όρια χρήσης της επαναστατικής μεθοδολογίας CRISPR/Cas9 της τροποποίησης του γονιδιώματος εμβρύων.

 Η διεθνής επιστημονική κοινότητα πρέπει να θέσει τις προδιαγραφές εκείνες που θα επιτρέψουν μεν στους επιστήμονες χρήση της μεθόδου για ερευνητικούς σκοπούς στην τροποποίηση του γονιδιώματος φυτών, ζώων και ανθρώπου προς όφελος της ανθρωπότητας, χωρίς όμως να τίθεται σε κίνδυνο η δημόσια υγεία, τόσο σήμερα όσο και των μελλοντικών γενεών.

 Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η ελευθερία στην έρευνα, που είναι η ψυχή της επιστήμης, δεν σημαίνει αδιατάρακτη ελευθερία να κάνει ο ερευνητής οτιδήποτε.

Η άγραφη σύμβαση της κοινωνίας με την επιστήμη/επιστήμονες εγγυάται την επιστημονική αυτονομία σε αντάλλαγμα για μια ερευνητική προσπάθεια που βρίσκεται στην υπηρεσία της κοινωνίας για το καλό της.

 Όπως μας υπενθυμίζουν οι σκοτεινές ιστορίες της ευγονικής και της καταχρηστικής έρευνας με ανθρώπινα θύματα, βρισκόμαστε σε κίνδυνο να αφήσουμε το ανθρώπινο μέλλον να κριθεί σε «συνέδρια/δικαστήρια» γενετικής ή και βιοτεχνολογίας.

 Θεωρώ ότι έφθασε η ώρα να προκαλέσουμε διαμαρτυρίες και να διατυπώσουμε ανησυχίες που δεν ακούγονται σήμερα σε αυτούς που βρίσκονται σε κέντρα βιολογικής καινοτομίας για να αξιοποιηθεί ο πλούτος της γνώσης για το καλό της ανθρωπότητας. ΄

Ίσως, ένα διεθνές, διεπιστημονικό παρατηρητήριο να αποτελούσε ένα σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση.
Βρισκόμαστε πλέον στην εποχή σημαντικών επεμβάσεων που σοκάρουν τον κόσμο και αγγίζουν άμεσα το φαινόμενο της ζωής και της ύπαρξης του ανθρώπινου είδους.

 Είμαστε υποχρεωμένοι όλοι να συμμετέχουμε στη διαμόρφωση της ζωής μας με σύνεση και σωφροσύνη. Κατά συνέπεια, οι νέες επαναστατικές εφαρμογές της γενετικής δημιουργούν πέρα από τα εύλογα ηθικά και δεοντολογικά διλήμματα, αλλά και πολύ σοβαρές βιολογικές ανησυχίες και συνεπώς η άμεση ενημέρωση των πολιτών είναι επιτακτική ανάγκη, γιατί μόνο η κοινωνική παρέμβαση θα καθορίσει το μελλοντικό πρόσωπο της γενετικής, αυτό του Dr. Jekyl ή του Mr. Hyde.
*Βιβλιογραφία.
1. Ledford H. 2/7/2020. CRISPR gene editing in human embryos wreaks chromosomal mayhem. Nature 583: 17-18.
2. Τριανταφυλλίδης Κ. ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ: Εφαρμογές στον άνθρωπο. Β΄ Έκδοση. Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2015.