Η «νοημοσύνη της καρδιάς» στην εκπαιδευτική διαδικασία
Η συναισθηματική νοημοσύνη ή αλλιώς η «νοημοσύνη της καρδιάς» όπως ονομάστηκε από τον Golemanδεν αποτελεί μια ανακάλυψη των τελευταίων ετών. Τα θεμέλια της εντοπίζονται από την αρχαιότητα μέσα από τις ρήσεις του Θαλή, του Ηράκλειτου και του Πλάτωνα. Ένα από τα γνωρίσματα της, η αυτογνωσία ήταν συνδεδεμένο με την με την ευδαιμονία του ανθρώπου και κατ’ επέκταση με την ευδαιμονία του κοινωνικού συνόλου.
Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη;
Ο Goleman(1995), ορίζει την συναισθηματική ευφυϊα ως την ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τα συναισθήματα του (αυτογνωσία), τα συναισθήματα των υπολοίπων (ενσυναίσθηση) και παράλληλα να μπορεί να τα διαχειρίζεται (αυτό- οργάνωση). Συνδέεται με την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων, την διαχείριση των σχέσεων και τη λήψη ηγετικής θέσης (McKinley&Phitayakom, 2015).
Πως συνδέεται με την εκπαιδευτική διαδικασία;
Η κατανόηση και η μνήμη μπορεί να αποτελούν τον άμεσο σκοπό του σημερινού σχολείου. Ας αναρωτηθούμε όμως, επαρκούν μόνο αυτά για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ατόμου; Όπως επίσης, ποια είναι η σημασία των συναισθημάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία; Στο μυαλό μας έχουμε ταυτίσει τον «κακό μαθητή» του σχολείου με αυτόν που διαθέτει χαμηλή επίδοση και «παραβατική» συμπεριφορά (π.χ. είναι το παιδί που συνήθως κάθεται στο τελευταίο θρανίο και προκαλεί διαρκώς φασαρία ή καπνίζει στο προαύλιο του σχολείου). Όμως, μήπως είναι το ίδιο το σχολείο που τον ωθεί σε αυτή τη συμπεριφορά; Σε αυτή τη περίπτωση πρέπει εξεταστεί η ενσυναίσθηση, δηλαδή η συναισθηματική ταύτιση δασκάλου και μαθητή. Εάν ο δάσκαλος συνεχώς τον αγνοεί ή ακόμα χειρότερα τον υποτιμά τότε χάνεται η συναισθηματική επαφή. Έτσι, η αντίδραση αυτή θεωρείται φυσιολογική παρά παρεκκλίνουσα. Ίσως να αντιδρά για να τονίσει την παρουσία του και για να επανενταχθεί μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία, έστω και κατά αυτό το τρόπο. Το ένα άτομο πιθανώς να παρακινήσει και τα υπόλοιπα και έτσι να χαθεί τελείως ο έλεγχος. Υπάρχει δηλαδή, μια κακή διαχείριση των κοινωνικών σχέσεων, έλλειψη λήψης άμεσων αποφάσεων και αδυναμία ηγεσίας από τη πλευρά του εκπαιδευτικού. Μέσα από αυτό το παράδειγμα βλέπουμε τις συνέπειες της ανυπαρξίας της αλλά και την εικόνα ενός αδύναμου εκπαιδευτικού.
Ποιο είναι το «προφίλ» ενός εκπαιδευτικού με συναισθηματική νοημοσύνη;
Ο εκπαιδευτικός έρχεται αντιμέτωπος με ένα πλήθος προβλημάτων κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έτσι καλείται να παρέχει γρήγορες και αποτελεσματικές λύσεις οι οποίες δεν θα παρεκκλίνουν από την αρχική του στοχοθεσία. Ο εκπαιδευτικός που διαθέτει τα γνωρίσματα της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι ικανός να διαχειριστεί ποικίλες συμπεριφορές, να ενθαρρύνει τους μαθητές του για περεταίρω συμμετοχή, να βοηθήσει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να οργανώσει το αναλυτικό πρόγραμμα (Erdum&Demirel,2007).
Ακόμα, υποστηρίχθηκε ότι είναι αυτός που διαθέτει πνευματική ωριμότητα και μπορεί ευκολότερα να ταυτιστεί με την συναισθηματική κατάσταση των μαθητών του. Το αποτέλεσμα αυτής της ταύτισης συνδέεται με την καλύτερη επίδοση τους. Παράλληλα, μεταδίδει και ο ίδιος τη θετική του ενέργεια και συνάμα αφήνει περιθώρια για ελεύθερη έκφραση και δημιουργικότητα. Είναι ένας εκπαιδευτικός με υψηλή αυτοεκτίμηση και σίγουρος για τις αποφάσεις του και ικανός να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που προκύπτουν (Yosof, Ishak, Zahidi, Abidin & Bakar, 2014). Σύμφωνα με ευρήματα ερευνών πάνω στη μελέτη της σχέσης συναισθηματικής νοημοσύνης και του ρόλου του εκπαιδευτικού έδειξαν ότι νιώθουν λιγότερη επαγγελματική εξουθένωση, διατηρούν καλύτερη σχέση με τον εκπαιδευτικό φορέα που εργάζονται και παρουσιάζουν καλύτερες ακαδημαϊκές επιδόσεις (Corcoran & Tormey, 2012).
Ποια είναι η χρησιμότητα της σήμερα;
Στις μέρες μας διαρκώς ακούγεται ότι οι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι με ένα δασκαλοκεντρικό σύστημα που προάγει την αποστήθιση ύλης τεραστίου όγκου (όσο πιο πολλά «παπαγαλίσεις» τόσο πιο καλά θα γράψεις). Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι δυνατόν να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον εκπαιδευτικό τόσο για τη δική του βελτίωση όσο και για τη διαχείριση ποικίλων συμπεριφορών και για την οργάνωση ενός ευχάριστου μαθησιακού κλίματος. Το «ιδανικό» αυτό κλίμα, σαφώς, είναι δύσκολο να επιτευχθεί σε ένα τμήμα συγκροτημένο από μαθητές με διαφορετική προσωπικότητα, κοσμοθεωρία και αντιλήψεις. Ωστόσο, η διδασκαλία μπορεί να βασιστεί σε αυτές τις διαφορές και να αποβεί πιο παραγωγική. Η δημιουργία ενός κλίματος βασισμένου στη συναισθηματική νοημοσύνη αυξάνει το ενδιαφέρον των μαθητών και την επιθυμία τους για συμμετοχή. Επιπροσθέτως, αυξάνει την προσοχή τους, τους παρέχει περισσότερα κίνητρα για μάθηση, καθώς επίσης αντιλαμβάνονται και αισθάνονται ότι ανήκουν σε μια ομάδα (Trigwell, 2012).
Πώς να αναπτύξω τη συναισθηματική μου νοημοσύνη;
Στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να αναπτύξει τη συναισθηματική του νοημοσύνη, είτε είναι εκπαιδευτικός είτε όχι, μπορεί να το πραγματοποιήσει μέσα από τη συμμετοχή του στη δια βίου μάθηση. Η εκπαιδευτική ενδυνάμωση στην Ελλάδα έχει γίνει γνωστή τα τελευταία χρόνια και αυτό φαίνεται μέσα από την αύξηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Είναι ένα χάρισμα το οποίο αποκτάται και αναπτύσσεται στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου και εξαρτάται από την θέληση του να το αναπτύξει. Η ανάπτυξη αυτή επέρχεται μέσα από τη συμμετοχή του σε προγράμματα επιμορφωτικά που στοχεύουν στην ανάπτυξη αυτών των δυνατοτήτων του. Ωστόσο, η ανάπτυξη αυτή απαιτεί μια εσωτερική διεργασία από το ίδιο το άτομο στην πορεία της ζωής του και μια επιθυμία για πνευματική πρόοδο που θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην καλυτέρευση της εκπαιδευτικής-επαγγελματικής του απόδοσης και, γενικότερα, των κοινωνικών του σχέσεων. Η αλλαγή αυτή θα φανεί σταδιακά τόσο μέσα από την βελτιωμένη αντίληψη για την αυτοεικόνα του, όσο και μέσα από τη σχέση με τους γύρω (Wonganich, Sujiva, Jiraro, 2014).
Ελισσάβετ Γκινάλα
Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη;
Ο Goleman(1995), ορίζει την συναισθηματική ευφυϊα ως την ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τα συναισθήματα του (αυτογνωσία), τα συναισθήματα των υπολοίπων (ενσυναίσθηση) και παράλληλα να μπορεί να τα διαχειρίζεται (αυτό- οργάνωση). Συνδέεται με την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων, την διαχείριση των σχέσεων και τη λήψη ηγετικής θέσης (McKinley&Phitayakom, 2015).
Πως συνδέεται με την εκπαιδευτική διαδικασία;
Η κατανόηση και η μνήμη μπορεί να αποτελούν τον άμεσο σκοπό του σημερινού σχολείου. Ας αναρωτηθούμε όμως, επαρκούν μόνο αυτά για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ατόμου; Όπως επίσης, ποια είναι η σημασία των συναισθημάτων στην εκπαιδευτική διαδικασία; Στο μυαλό μας έχουμε ταυτίσει τον «κακό μαθητή» του σχολείου με αυτόν που διαθέτει χαμηλή επίδοση και «παραβατική» συμπεριφορά (π.χ. είναι το παιδί που συνήθως κάθεται στο τελευταίο θρανίο και προκαλεί διαρκώς φασαρία ή καπνίζει στο προαύλιο του σχολείου). Όμως, μήπως είναι το ίδιο το σχολείο που τον ωθεί σε αυτή τη συμπεριφορά; Σε αυτή τη περίπτωση πρέπει εξεταστεί η ενσυναίσθηση, δηλαδή η συναισθηματική ταύτιση δασκάλου και μαθητή. Εάν ο δάσκαλος συνεχώς τον αγνοεί ή ακόμα χειρότερα τον υποτιμά τότε χάνεται η συναισθηματική επαφή. Έτσι, η αντίδραση αυτή θεωρείται φυσιολογική παρά παρεκκλίνουσα. Ίσως να αντιδρά για να τονίσει την παρουσία του και για να επανενταχθεί μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία, έστω και κατά αυτό το τρόπο. Το ένα άτομο πιθανώς να παρακινήσει και τα υπόλοιπα και έτσι να χαθεί τελείως ο έλεγχος. Υπάρχει δηλαδή, μια κακή διαχείριση των κοινωνικών σχέσεων, έλλειψη λήψης άμεσων αποφάσεων και αδυναμία ηγεσίας από τη πλευρά του εκπαιδευτικού. Μέσα από αυτό το παράδειγμα βλέπουμε τις συνέπειες της ανυπαρξίας της αλλά και την εικόνα ενός αδύναμου εκπαιδευτικού.
Ποιο είναι το «προφίλ» ενός εκπαιδευτικού με συναισθηματική νοημοσύνη;
Ο εκπαιδευτικός έρχεται αντιμέτωπος με ένα πλήθος προβλημάτων κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έτσι καλείται να παρέχει γρήγορες και αποτελεσματικές λύσεις οι οποίες δεν θα παρεκκλίνουν από την αρχική του στοχοθεσία. Ο εκπαιδευτικός που διαθέτει τα γνωρίσματα της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι ικανός να διαχειριστεί ποικίλες συμπεριφορές, να ενθαρρύνει τους μαθητές του για περεταίρω συμμετοχή, να βοηθήσει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να οργανώσει το αναλυτικό πρόγραμμα (Erdum&Demirel,2007).
Ακόμα, υποστηρίχθηκε ότι είναι αυτός που διαθέτει πνευματική ωριμότητα και μπορεί ευκολότερα να ταυτιστεί με την συναισθηματική κατάσταση των μαθητών του. Το αποτέλεσμα αυτής της ταύτισης συνδέεται με την καλύτερη επίδοση τους. Παράλληλα, μεταδίδει και ο ίδιος τη θετική του ενέργεια και συνάμα αφήνει περιθώρια για ελεύθερη έκφραση και δημιουργικότητα. Είναι ένας εκπαιδευτικός με υψηλή αυτοεκτίμηση και σίγουρος για τις αποφάσεις του και ικανός να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που προκύπτουν (Yosof, Ishak, Zahidi, Abidin & Bakar, 2014). Σύμφωνα με ευρήματα ερευνών πάνω στη μελέτη της σχέσης συναισθηματικής νοημοσύνης και του ρόλου του εκπαιδευτικού έδειξαν ότι νιώθουν λιγότερη επαγγελματική εξουθένωση, διατηρούν καλύτερη σχέση με τον εκπαιδευτικό φορέα που εργάζονται και παρουσιάζουν καλύτερες ακαδημαϊκές επιδόσεις (Corcoran & Tormey, 2012).
Ποια είναι η χρησιμότητα της σήμερα;
Στις μέρες μας διαρκώς ακούγεται ότι οι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι με ένα δασκαλοκεντρικό σύστημα που προάγει την αποστήθιση ύλης τεραστίου όγκου (όσο πιο πολλά «παπαγαλίσεις» τόσο πιο καλά θα γράψεις). Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι δυνατόν να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον εκπαιδευτικό τόσο για τη δική του βελτίωση όσο και για τη διαχείριση ποικίλων συμπεριφορών και για την οργάνωση ενός ευχάριστου μαθησιακού κλίματος. Το «ιδανικό» αυτό κλίμα, σαφώς, είναι δύσκολο να επιτευχθεί σε ένα τμήμα συγκροτημένο από μαθητές με διαφορετική προσωπικότητα, κοσμοθεωρία και αντιλήψεις. Ωστόσο, η διδασκαλία μπορεί να βασιστεί σε αυτές τις διαφορές και να αποβεί πιο παραγωγική. Η δημιουργία ενός κλίματος βασισμένου στη συναισθηματική νοημοσύνη αυξάνει το ενδιαφέρον των μαθητών και την επιθυμία τους για συμμετοχή. Επιπροσθέτως, αυξάνει την προσοχή τους, τους παρέχει περισσότερα κίνητρα για μάθηση, καθώς επίσης αντιλαμβάνονται και αισθάνονται ότι ανήκουν σε μια ομάδα (Trigwell, 2012).
Πώς να αναπτύξω τη συναισθηματική μου νοημοσύνη;
Στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται να αναπτύξει τη συναισθηματική του νοημοσύνη, είτε είναι εκπαιδευτικός είτε όχι, μπορεί να το πραγματοποιήσει μέσα από τη συμμετοχή του στη δια βίου μάθηση. Η εκπαιδευτική ενδυνάμωση στην Ελλάδα έχει γίνει γνωστή τα τελευταία χρόνια και αυτό φαίνεται μέσα από την αύξηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Είναι ένα χάρισμα το οποίο αποκτάται και αναπτύσσεται στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου και εξαρτάται από την θέληση του να το αναπτύξει. Η ανάπτυξη αυτή επέρχεται μέσα από τη συμμετοχή του σε προγράμματα επιμορφωτικά που στοχεύουν στην ανάπτυξη αυτών των δυνατοτήτων του. Ωστόσο, η ανάπτυξη αυτή απαιτεί μια εσωτερική διεργασία από το ίδιο το άτομο στην πορεία της ζωής του και μια επιθυμία για πνευματική πρόοδο που θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην καλυτέρευση της εκπαιδευτικής-επαγγελματικής του απόδοσης και, γενικότερα, των κοινωνικών του σχέσεων. Η αλλαγή αυτή θα φανεί σταδιακά τόσο μέσα από την βελτιωμένη αντίληψη για την αυτοεικόνα του, όσο και μέσα από τη σχέση με τους γύρω (Wonganich, Sujiva, Jiraro, 2014).
Ελισσάβετ Γκινάλα
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου